Jak zerwać z plastikiem?

Polskie Stowarzyszenie Zero Waste wraz z partnerami zorganizowało spotkanie prasowe pt. “Jak zerwać z plastikiem”. Zaprezentowaliśmy stanowiska strony społecznej dotyczącego projektu wdrożenia unijnej Dyrektywy w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko znanej jako Dyrektywa plastikowa lub Dyrektywa  SUP. Podczas wtorkowego spotkania online przedstawiciele i przedstawicielki polskich i europejskich organizacji pozarządowych: PSZW, European Environmental Bureau, Instytutu GOZ i WWF Polska przekazali swoje podejście do implementacji unijnych przepisów.  

 Wspomniana dyrektywa weszła w życie 2 lipca 2019 r. Jej celem jest m.in.  eliminacja jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych oraz minimalizacja wytwarzania odpadów z tworzyw sztucznych poprzez wdrożenie systemów opartych przede wszystkim na ponownym wykorzystaniu. 5 lipca 2021 r. mija termin jej wdrożenia. Każdy dzień zwłoki to zyski producentów, osiągane kosztem nas, obywateli. Wszyscy płacimy coraz wyższą cenę za gospodarowanie wszechobecnymi odpadami, z których aż 40% to opakowania użyte jednokrotnie. 

Wstrząsająca diagnoza

Zanieczyszczenie plastikiem dotyka nawet najbardziej niedostępnych obszarów Ziemi. Szacuje się, że każdego roku do oceanów trafia od 5 do 13 milionów ton tworzyw sztucznych.¹ W ciągu ostatnich 50 lat globalna produkcja tworzyw sztucznych wzrosła ponad 20 razy², a według prognoz ma się jeszcze podwoić do 2035 roku i wzrosnąć czterokrotnie do roku 2050, dlatego też problem jest coraz bardziej naglący. Znaczący procent obecnej produkcji stanowią tworzywa sztuczne jednorazowego użytku, czyli te, które z założenia mają być wykorzystane jednokrotnie, nierzadko przez bardzo krótki czas. 

Dyrektywa plastikowa

W preambule Dyrektywy SUP (z ang. single-use plastic) wskazuje się na olbrzymi problem związany z powszechnym i rosnącym zastosowaniem tworzyw sztucznych przewidzianych do krótkotrwałego wykorzystania w ramach systemów bez skutecznego recyklingu materiałowego lub ponownego wykorzystania. 

Celem Dyrektywy, zgodnie z preambułą, jest eliminacja produktów szkodliwych dla środowiska naturalnego oraz danie impulsu do minimalizacji wytwarzania odpadów z tworzyw sztucznych poprzez wdrożenie systemów opartych przede wszystkim na ponownym wykorzystaniu. 

SUP – zróbmy to skutecznie

W zakresie opakowań do żywności, ekspertyzy wskazują na konieczność wyznaczenia konkretnych celów ilościowych w zakresie redukcji, zezwolenia na korzystanie z własnych wielorazowych kubków i pojemników do żywności oraz obowiązek wprowadzenia powszechnych systemów ponownego użytkowania. 

Aby zbliżać polską gospodarkę do modelu cyrkularnego musimy zagwarantować pierwszeństwo działań na rzecz minimalizacji wytwarzania odpadów, dlatego postulujemy ustawowe ograniczenie konsumpcji jednorazowych kubków oraz pojemników na żywność w wysokości 50% w 2025 r. oraz 80%  
w 2030 r. w odniesieniu do roku bazowego. Opowiadamy się za ustaleniem minimalnych kwot wprowadzanych na rynek opakowań wielorazowych na napoje na poziomie min 50% do 2030 r. Postulujemy przeniesienie na przedsiębiorców kosztów tzw. europejskiego podatku od niepoddanych recyklingowi opakowań z tworzyw sztucznych. Będzie to, wraz z opłatą modulowaną, kolejny bodziec wymuszający prośrodowiskowe zachowania przedsiębiorców. Filip Piotrowski, Polskie Stowarzyszenie Zero Waste 

Rada UE i Parlament Europejski wprowadziły w Dyrektywie obowiązek selektywnej zbiórki 77% i 90% opakowań po napojach z tworzyw sztucznych i zarekomendowały zastosowanie systemów kaucyjnych. Międzynarodowa inicjatywa Break Free From Plastic, której członkiem jest PSZW, opowiada się za wprowadzeniem takich modeli zbiórki nie tylko na butelki z tworzywa, ale również puszki aluminiowe i butelki szklane. 

Ponadto, dyrektywa SUP nakłada na europejskich producentów obowiązek minimalnej zawartości recyklatu w butelkach plastikowych w wysokości 25% i 30% (odpowiednio w 2025 i 2030 r.), natomiast organizacje pozarządowe wnioskują o zastosowanie poziomu 50%, co wpisuje się w publiczne zobowiązania globalnych producentów i jest już osiągane w standardowych systemach kaucyjnych. 

Będąc członkiem UE jesteśmy zobowiązani do osiągnięcia wspólnie uzgodnionych obowiązkowych celów, tym bardziej, że są one kompromisem pomiędzy bardziej ambitnymi, jeszcze lepszymi dla środowiska i dla gospodarki celami, a stanowiskami niektórych, mniej ambitnych krajów członkowskich.  
W osiągnięciu celów dotyczących gospodarki odpadami znacznie pomaga wdrożenie systemów kaucyjnych. Umożliwia on także szersze wprowadzenie na rynek opakowań wielorazowych, które są preferowane z punktu widzenia kosztów i mniejszego wpływu na środowisko. Piotr Barczak, European Environmental Bureau  Żeby umożliwić transformację w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego, istotne jest zapewnienie rozwiązań pozwalających na ograniczanie wytwarzania odpadów. Nie chodzi o przenoszenie presji środowiskowej, związanej z produkcją tworzyw sztucznych, na inne, alternatywne tworzywo i ciągłe używanie ogromnej ilości produktów jednorazowego użytku. Antonina Konarzewska, WWF Polska 

Istotnym elementem Dyrektywy SUP jest wzmocnienie zasady odpowiedzialności producentów za produkty i opakowania z tworzyw nieprzydatne do recyklingu i zaśmiecające środowisko naturalne. Organizacje zrzeszone w ramach inicjatywy Break Free From Plastic domagają się 100% pokrycia kosztów redukcji zaśmiecania przez producentów i wskazują, że obecnie koszty te ponoszą w przeważającej większości gminy krajów europejskich. 

Oczyszczanie plaż, lasów i parków to koszty dla gmin czyli mieszkańców. Tymczasem to producenci opakowań plastikowych czerpią zyski z poszerzania rynków dla ich produktów. Producenci są odpowiedzialni za lata zaległości i sami  
z siebie udawali że nie zauważają problemu i chętnie przesuwali w czasie propozycje zmian lub przyklaskiwali uspołecznianiu kosztów, których są przyczyną. To właśnie producenci, oraz w efekcie konsumenci tych opakowań,  
a nie wszyscy mieszkańcy, powinni ponieść koszty oczyszczania środowiska  
z plastikowych opakowań, petów po papierosach, balonów czy artykułów higienicznych, w tym kosztów oczyszczania systemów ściekowych. Do tego właśnie nakłania wdrożenie dyrektywy SUP. Tomasz Wojciechowski, Instytut Gospodarki o Obiegu Zamkniętym  Sieci widmo: Zagubione lub w inny sposób utracone narzędzia połowowe to również odpady z tworzyw sztucznych, objęte dyrektywą. Efektywne wdrażanie zobowiązań producenta do ponoszenia kosztów zbierania, transportu i zagospodarowania tychże odpadów, jak również wyznaczenie minimalnych poziomów ich zbierania, jest niezbędnym krokiem w kierunku zdrowszego środowiska morskiego.  Antonina Konarzewska, WWF Polska

Jak odejść od jednorazowego plastiku

Aby wesprzeć rządy w implementacji unijnego dokumentu Rethink Plastic Alliance i Break Free From Plastic przygotowały poradnik “Moving away from single-use”. W poradniku wyjaśniono  kluczowe elementy Dyrektywy SUP i przedstawiono rekomendacje w zakresie najlepszych sposobów implementacji jej zapisów. Wysiłku przetłumaczenia dokumentu na język polski podjęło się  Greenpeace Polska. Pełna wersja poradnika “Jak odejść od jednorazowego plastiku” jest dostępna online.  

Fundacja WWF prowadzi działania na rzecz zmniejszenia wpływu tworzyw sztucznych na środowisko. Wesprzyj naszą misję dokonując darowizny na www.pomagam.wwf.pl 

LICZBY i FAKTY 

• W 2015 roku w Polsce wytworzono 935 755 ton plastikowych odpadów opakowaniowych, czyli ok. 25 kg na osobę.  
• Tylko 32% z powyższej ilości poddano recyklingowi (infografika 1) 
• Wg badań Eurobarometru (infografika 2): 

• 24% Polaków deklaruje unikanie jednorazowych produktów  
  z plastiku, takich jak sztućce czy kubki,  
• 12% stara się nie kupować nadmiernie opakowanych produktów 
• 60% ograniczyło korzystanie z jednorazowych toreb plastikowych 
• 87% obywateli UE wyraża zaniepokojenie wpływem produkcji plastiku na środowisko 
• 74% martwi się oddziaływaniem tworzyw sztucznych na swoje zdrowie (wg Specjalnego Eurobarometru 468, Postawy obywateli Unii wobec środowiska, 2017). 

• Według badania Ibris, CATI Omnibus z lipca 2020, przeprowadzonego na ogólnopolskiej próbie 1100 osób, aż 95%. Polaków popiera wprowadzenie systemu kaucyjnego. 
• Petycję KAUCJA wraca – TAK dla czystego środowiska i zrównoważonego rozwoju!  Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste w sprawie wprowadzenia obowiązkowego systemu kaucyjnego na opakowania jedno- i wielorazowe po napojach podpisało do tej pory ponad  
  16 tys. osób. 
• Od lat 50. na całym świecie wyprodukowano około 8,3 mld ton plastiku. 
• W ciągu ostatnich 50 lat światowa produkcja tworzyw sztucznych podwoiła się. 
• W niektórych częściach świata używanie plastiku jest już nielegalne. 

• 73% śmieci plażowych na całym świecie to tworzywa sztuczne. 
• Co minutę na całym świecie kupowany jest 1 mln plastikowych butelek. 
• Na całym świecie co minutę zużywa się ok. 2 mln plastikowych toreb. 
• 90% plastiku zanieczyszczającego nasze oceany jest przenoszone przez zaledwie 10 rzek. 
• Plastik zabija każdego roku ponad 1,1 mln ptaków morskich i zwierząt. 

• Przeciętny człowiek każdego roku zjada 70 tys. mikroplastików. 
• Średni czas użytkowania plastikowej torby to… 12 minut. 
• W Irlandii o 90% spadło zużycie plastikowych toreb po wprowadzeniu opłat w 2002 r.
   

ORGANIZATOR Polskie Stowarzyszenie Zero Waste  

PARTNERZY European Environmental Bureau, Instytut GOZ, WWF Polska, Greenpeace Polska